Het nut van eenmansgaten

Ton Schemkes (1931) groeide op, als jongste van zeven broers aan de Raapopseweg in Arnhem.
Door een fout van de geallieerden vielen in zijn omgeving in september 1944 veel bommen.
Na de evacuatie vond het gezin onderdak in een varkensschuur bij Barneveld.
Een broer kwam in Kamp Amersfoort terecht.
Na het bombardement op de Menno van Coehoornkazerne op 17 september 1944 zag veertienjarige Ton in de achtertuin nog veel meer bommen uit vliegtuigen vallen.
Die richtten veel schade aan in de omgeving, ook al hadden de bevriende geallieerde vliegers dat niet zo bedoeld.
Ons hele huis stond op zijn grondvesten te trillen. We waren echt bang, vertelt Ton.
De overkant van de straat was niet meer te zien door het stof.
Niemand in zijn familie wist dat zijn oudste broer bij het verzet zat en een dag eerder nog radiografisch contact had gehad met Engeland.
Na het bevel tot evacuatie zocht de familie Schemkes, met zoveel mogelijk bagage op de overgebleven fietsen gebonden, eerst onderdak in Velp.
De dag erna vertrokken ze te voet naar Ede, via de Schelmseweg en de Amsterdamseweg en over de met oorlogsmaterieel bezaaide Ginkelse Hei.
In Ede overnachtten ze in een school, op een hoop stro.
Daarna moest het grote gezin op zoek naar een beter onderkomen.
In de buurt van Barneveld vonden ze een varkensstal bij een boerderij, in de buurt van een gierput.
Na een kleine verbouwing mochten ze daar tot het einde van de oorlog wonen. Vader en moeder sliepen boven de paardenstal.
Ton heeft vooral negatieve herinneringen overgehouden aan de slechte woonomstandigheden, de honger en het oorlogsgeweld in die omgeving.
Eén van zijn oudere broers, die in Arnhem bij de Raad van Arbeid had gewerkt, werd op weg naar zijn nieuwe standplaats in Amersfoort door Nederlandse SS-ers opgepakt.
Tot het einde van de oorlog heeft hij in Kamp Amersfoort gezeten.
Na de bevrijding troffen ze hun huis in Arnhem totaal vervuild aan.
Vermoedelijk had het dienst gedaan als quarantaine-hospitaal voor difterie-patiënten.
Met teilen vol vuil en afval heeft vader Schemkes, de eenmansgaten gevuld die in de voortuin waren gegraven.
Zo hadden ze toch nog nut.
Ton weet zeker dat het overlijden van zijn vader in 1949, op de veel te jonge leeftijd van drieënvijftig jaar, te wijten is aan de stress van de oorlogsjaren.