Levenslang

‘De ondergrondse’ heet het boek dat Nic van der Lelie (1920-2013) schreef over zijn oorlogservaringen en de gevolgen daarvan voor zijn verdere leven. Het gedwongen opruimen van de lijken van Engelse soldaten in Oosterbeek in september 1944 bezorgde hem een ernstig trauma. Tot de bevrijding verstopte hij zich in Klarenbeek.
Nic van der Lelie, één van de tien kinderen van de koster van de Sint Walburgkerk, had op zijn achttiende gezien hoe het Duitse leger door Arnhem richting de Grebbeberg trok. Hij begreep dat er iets moest gebeuren en ging ondergronds werk doen. Maar de gebeurtenissen in september 1944 overtroffen in zijn ogen al het eerdere oorlogsleed. Het begon op 17 september met de bommen op de Willemskazerne en een militair magazijn aan de Walstraat. De doden en gewonden werden naar de school naast zijn ouderlijk huis overgebracht. ’s Avonds liepen de eerste Engelse Para’s al in de binnenstad. De volgende dag brak de hel los in de binnenstad en aan de Rijnkant van Arnhem.
De evacuatie begon voor hem met een vlucht naar het klooster Insula Dei aan de overkant van zijn huis, toen naar de school aan de Van Slichtenhorststraat en vervolgens –lopend- richting Loenen. Om te voorkomen dat hij werd opgepakt, zat hij daar op verschillende adressen. Door een fietstocht naar Arnhem kwam hij toch in de problemen. Op het Velperplein werd hij met tien andere opgepakte mannen in een Duitse vrachtwagen naar Oosterbeek gebracht. Doodsbang: ‘Niemand wist wat ze met ons van plan waren’.  Bij de villa van Lampe in Oosterbeek moesten ze een diep gat graven en daarna de lijken van Engelse soldaten verzamelen die tijdens de strijd waren gesneuveld.‘We moesten ze in rieten matten wikkelen, over straat slepen en daarna begraven’.

‘We moesten ze in rieten matten wikkelen, over straat slepen en daarna begraven’.

Een traumatisch ervaring. Gelukkig mocht hij daarna weg, zodat hij via Loenen naar Klarenbeek kon fietsen. Daar bracht hij de evacuatieperiode in redelijke gezondheid en rust door. Regelmatig verrichtte hij hand- en spandiensten voor het verzet. Hij herinnert zich nog de boosheid onder evacués daar, toen de plaatselijke pastoor wel een omgekomen Klarenbeker herdacht, maar een omgekomen Arnhemmer vergat. Echt welkom waren de evacués niet.
Bij terugkomst in Arnhem bleek het kostershuis van de aardbodem verdwenen. Honderd meter vanaf de Rijnbrug was een harde strijd geleverd. De oorlog heeft Nic van der Lelie voor het leven getekend. Zelf merkte hij dat pas goed op zijn zeventigste. Hij zocht hulp en vond uiteindelijk de geestelijke rust die hij zolang miste.