Er is een leven voor en een leven na de oorlog

Parachutisten
‘Je moet bovenaan de Lijsterstraat gaan kijken, Gerrit, er hangen allemaal rare dingen in de lucht.’ Ik er meteen op af, maar begreep niet wat dat nu konden zijn.
Ik was nog veel te jong om te beseffen wat er aan de hand was. Later op die zondag 17 september 1944 hoorde ik dat het parachutisten waren.
Toen kwamen ook berichten over zware gevechten in de binnenstad van Arnhem en in Oosterbeek. Ja, dan ga je een gevoel krijgen dat we nu misschien bevrijd worden!

We hoorden ongelooflijke knallen

Maar …………………………. op maandag en dinsdag wordt er nog steeds gevochten. Dag en nacht wordt er over ons huis geschoten en horen we ongelooflijke knallen. Dan komt de twijfel weer boven.
De mensen waren al zo vaak blij gemaakt: “Het duurt niet lang meer”!
Nu hoorden we het zelfs van Engelse militairen: “De oorlog is bijna afgelopen”.

Evacuatie naar Loenen
De oorlog was nog lang niet afgelopen.
Zondag 24 september hingen er overal aanplakbiljetten dat we moesten evacueren: De inwoners van Arnhem beneden de spoorlijn nog dezelfde dag, de mensen boven de spoorlijn de volgende dag.
Met instructies: “In verband met luchtgevaar wordt men aangeraden kleine groepen te vormen, voorzien van witte vlaggen”.

Kleine groepen voorzien van witte vlaggen

Wij gingen ook op pad, achter de grote massa aan, richting Apeldoorn.
Bij de Woeste Hoeve kregen we te horen dat we naar Loenen moesten, naar hotel De Eikeboom. In het hotel gaf iemand ons een papiertje met ons ‘logeeradres’: Kanaal Zuid, nummer zoveel.
Daar hebben we het best goed gehad. Ik hoefde niet naar school.
We hadden geen honger, dankzij het netwerk dat mijn opa, die ook op een evacuatie-adres in Loenen verbleef, al snel had opgebouwd.
Veel familieleden bleken in Loenen te wonen en die wilden elkaar best helpen.
Tijdens de evacuatie kreeg ik geelzucht; ik was doodziek. Ook toen kregen we via via van een boer hulp: Verse karnemelk.
Na mijn genezing mocht ik twee keer per week bij die boer komen eten om verder aan te sterken.
De moeder en de zuster van mijn vader hebben de evacuatie niet overleefd.
Op 10 december 1944 liet een geallieerd vliegtuig bommen vallen op hotel Bosoord in Loenen. In totaal 33 doden, van wie 28 evacués. Onder hen mijn oma en mijn tante. Dat heeft het leven van vooral mijn vader flink getekend.
Je raakte eraan gewend dat er steeds minder te koop was, totdat je met geld helemaal niets meer kon kopen. Je kon alleen nog maar ruilen. Sieraden, beddengoed en fietsbanden waren gewild.
In 1944 stond een advertentie in de Nieuwe Apeldoornsche Courant van een huisarts: “Gevraagd, fietsband, om mijn praktijk te kunnen voortzetten”.

De bevrijding
Loenen is bevrijd op 16 april 1945. Ik weet het nog goed.
De dagen ervoor kwamen er steeds meer Duitse militairen. Dat maakte ons angstig. Gelukkig trokken ze snel verder, ‘heim ins Reich’.
De hele bevrijding heeft misschien maar 10 minuten geduurd.
Omdat we hoorden schieten, hebben we ons toen teruggetrokken in de kelder. Al snel werd het stil. Een van de mannen haalde een zandzak uit de raamopening.
Tot onze stomme verbazing zagen we vlakbij een militair voertuig staan, van de Canadezen.
Je wordt dan helemaal gek. Zou het echt waar zijn? Zouden we echt vrij zijn?

Ze komen toch niet terug?

We vroegen aan de Canadezen: “Ze komen toch niet terug”?
Diezelfde avond kregen we inkwartiering van een Canadese luitenant met zes manschappen. Ze brachten van alles mee wat wij in geen tijden meer gezien hadden: Sigaretten, wittebrood, suiker, chocola.
Als ik nu op de oorlog terugkijk, heeft de reep chocola die ik toen kreeg misschien wel de meeste indruk op me gemaakt.
Ik was al die jaren nog maar een klein jongetje.
Voor mij veranderde er eigenlijk maar één ding. Ik ging graag naar de soldaten kijken in de Menno van Coehoorn kazerne vlakbij ons huis, maar dat mocht na de Duitse inval niet meer van mijn ouders. Daar begreep ik toen niets van.
Wat wel indruk op mij heeft gemaakt, ik zat in de vierde klas (wat nu groep zes is) en bij ons in de klas zat een joodse meisje dat van de ene op de andere dag niet meer kwam. Wij hebben nooit meer iets van haar vernomen.
Pas veel later dringt het tot je door wat dat betekende.
Ook al zeg ik dat er voor mij weinig veranderde in de oorlog, toch voel ik me van de generatie die zegt: Er is een leven voor en een leven na de oorlog.